Ocenianie Kształtujące: Nasze lekcje są Ok! Wyruszamy w drogę do celu.
Ustawa o systemie oświaty wskazuje nauczycielom sposób oceniania uczniów. Dowiadujemy się z niej, że: „Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności (…)”(Dz.U. 2020.0.1327, tj. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, rozdział 3a, art. 44b, punkt 3).
Punkt 5. tamże mówi nam, iż ocenianie wewnątrzszkolne ucznia ma na celu:
„1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
2. udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;
3. udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju;
4. motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
5. dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia;
6. umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej”
Odpowiedzią na te zalecenia jest ocenianie kształtujące (OK). Jest to rodzaj oceniania szkolnego, którego głównym celem jest pomóc uczniowi uczyć się, towarzyszyć procesowi uczenia się i go wspomagać, w przeciwieństwie do oceniania sumującego, które podsumowuje uzyskaną wiedzę przez ucznia po procesie nauczania. Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ocenianie kształtujące to częste, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia materiału, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać.
Elementy lekcji w ocenianiu kształtującym:
1. Cel lekcji w języku ucznia;
2. Określenie kryteriów sukcesu;
3. Monitorowanie zrozumienia lekcji;
4. Zadawanie pytań kluczowych;
5. Udzielanie informacji zwrotnej;
6. Ocena koleżeńska;
7. Samoocena.
Mile widziane jest zastosowanie również OK zeszytu i metody zielonego długopisu.
Najlepszą sytuacją jest taka, w której podczas naszej lekcji stosujemy wszystkie te elementy – jednakże istnieje również rozwiązanie stopniowego wprowadzania elementów stałych (cel lekcji, kryteria sukcesu, informacja zwrotna), a dodatkowe elementy, takie jak: pytania kluczowe, ocena koleżeńska czy samoocena, będą wzbogacać nasza lekcję – oby jak najczęściej!
Zacznijmy zatem od określenia celu lekcji, który sprzyja podnoszeniu wyników nauczania. Dzięki jego określeniu uczniowie i nauczyciel podążają w jednym kierunku. Cel lekcji mówi o tym, czego nauczy się uczeń podczas lekcji, co zrozumienie i w jakim stopniu oraz jak pokaże, że opanował dany materiał.
Na niektórych lekcjach będziemy potrzebować więcej niż jednego celu, jest to dopuszczalna sytuacja, jednak starajmy się, aby celów było jak najmniej, a najlepiej jeden. Najważniejsza zasada to taka, aby cel lekcji był zrozumiały dla uczniów. Dlatego warto, aby uczniowie go parafrazowali. Dzięki ich wytłumaczeniu własnymi słowami, jak rozumieją cel, upewniamy się, że istotnie go rozumieją.
Pamiętajmy, że cel lekcji to nie jej temat. Np. temat lekcji to: „Mój kraj!”, a cel do tego tematu może brzmieć: „Dowiem się interesujących wiadomości o Polsce”.
Ciekawą propozycją jest ułożenie celu lekcji z uczniami, wtedy mamy pewność, że jej on sformułowany w języku ucznia. Ważne też, aby był on jasny, zrozumiały i wzbudzał zaciekawienie ucznia. W edukacji wczesnoszkolnej słowo pisane można z powodzeniem zastąpić grafiką, rysunkiem, piktogramami itp. Możemy przygotować rebus, łamigłówkę, krótką krzyżówkę czy zagadkę, której rozwiązaniem będzie cel lekcji.
Ważną zasadą jest również to, że cel powinien być widoczny dla uczniów podczas całej lekcji. Może być napisany na tablicy czy przywieszony do ściany, bądź też może być zapisany w zeszycie ucznia, wtedy uczeń powinien mieć cały czas otwarty zeszyt podczas lekcji, by cel mu nie umykał, a on sam mógł się do niego odnosić podczas całego toku lekcji. I na koniec, gdy będziemy ją podsumowywać, również wracamy do celu, by stwierdzić, czy został on osiągnięty. Można np. poprosić uczniów o dokończenie zdania: „Po tej lekcji potrafię…”.
Renata Bajor
nauczycielka wczesnoszkolna i przedszkolna
autorka materiałów edukacyjnych dla uczniów i nauczycieli
trenerka rad pedagogicznych